Części palaczy udaje się od razu porzucić palenie, jednak większość powraca do nałogu i ponownie musi przejść przez kolejne etapy procesu odwykowego z towarzyszącymi bolesnymi objawami abstynencyjnymi. Leczenie uzależnienia powinno być kompleksowe i zawierać elementy psychoterapii, przemodelowaniu nawyków i stereotypów, a także w wielu przypadkach leczenie farmakologiczne. Zróżnicowanie podejścia zależy od tego, na jakim etapie procesu porzucania palenia znajduje się palacz. Osoby mające silną motywację są w stanie rzucić palenie bez dodatkowej pomocy od strony medycznej. Spośród wielu milionów byłych palaczy na całym świecie aż 90% porzucało nałóg samodzielnie, bez żadnej pomocy. Procesy farmakologiczne i nawyki, które warunkują uzależnienie od nikotyny są równie silne jak w przypadku uzależnienia od kokainy czy heroiny. Zespół abstynencji po rzuceniu palenia jest bolesny. Objawy subiektywne: głód papierosa, wzrost napięcia, niepokój, agresja, depresja, trudności w koncentracji, nadmierna senność lub bezsenność, wzrost łaknienia. Objawy obiektywne: zmiany w zapisie EEG, spadek ciśnienia krwi, zwolnienie czynności serca, spadek poziomu kortyzolu, katecholamin, wzrost masy ciała, zaburzenia snu i pamięci. Występują one w największym nasileniu w ciągu pierwszego miesiąca, a następnie stopniowo ustępują, chociaż chęć zapalenia papierosa często pojawia się po wielu miesiącach, a nawet latach od zaprzestania palenia. Leczenie polega na zmianie zachowań palacza poprzez nabycie umiejętności radzenia sobie z nałogiem i utrzymaniu stanu niepalenia np. poprzez wywoływanie przykrych odczuć związanych z wyglądem czy zapachem pozostałości po wypalonych papierosach, albo na szybkim paleniu dużej liczby papierosów, aż do wywołania nudności czy wymiotów. Można też stosować różne sposoby nagradzania dla powstrzymywania się od palenia tytoniu. Strategia samokontroli polega na uświadomieniu sobie własnego nałogu i monitorowania, ze stopniowym ograniczaniem ilości dostarczanej do organizmu nikotyny. Istnieją leki sprzedawane bez recepty, mające ułatwić zaprzestanie palenia tytoniu, filtry ograniczające zawartość nikotyny w papierosach oraz różnorodne materiały edukacyjne. W czasie zajęć grupowych palacze mają wyznaczoną datę porzucenia nałogu i przestają palić, stosując metody stopniowego ograniczania liczby wypalanych papierosów. Alternatywą jest nagłe, całkowite zaprzestanie palenia z dnia na dzień. Istotnym jest nauczenie palacza, jak poradzić sobie z objawami abstynencji oraz nowych zachowań w różnych sytuacjach życiowych bez konieczności zapalenia papierosa. Szczególny nacisk kładzie się na uświadomienie osobie palącej czynników i sytuacji wywołujących odruch palenia oraz opanowania tego odruchu. Akupunktura jest stosowana w leczeniu uzależnienia od nikotyny w wielu krajach na świecie. Zamiast akupunktury można również stosować elektroakupunkturę, a ostatnio - stymulację laserową. Skuteczność akupunktury ocenia się od 10% do 40% w pierwszym roku. Uzależnienie od nikotyny jest ściśle związane z poziomem jej głównego metabolitu - kotyniny, który w surowicy uzależnionych palaczy wynosi ok. 300 ng/ml, natomiast u osób nieuzależnionych (palących do 5 papierosów dziennie i mogących rzucić palenie bez objawów abstynencji) stężenie to wynosi ok. 50ng/ml. Tę wartość stężenia kotyniny uznano za granicę wyznaczającą próg fizycznego uzależnienia. Dla złagodzenia bardzo dokuczliwych objawów abstynencji od nikotyny stosuje się leczenie zastępcze nikotyną, podając ją w postaci gumy do żucia, plastrów dostarczających nikotynę przezskórnie, a ostatnio za pomocą rozpylacza do nosa i inhalatora. W Polsce dostępna jest guma do żucia zawierająca nikotynę oraz plastry uwalniające nikotynę przez całą dobę. Używanie gumy nikotynowej polega na trzymaniu jej w ustach (między dziąsłem a policzkiem) przez 30-40 minut. Wchłanianie z gumy następuje powoli, a szczyt jej działania, który odpowiada ok. 1/2 do 2/3 poziomu po wypaleniu papierosa, następuje dopiero po 30 minutach. Lek antydepresyjny bupropion ma korzystne działanie w leczeniu uzależnienia od nikotyny. Jednoczesne stosowanie bupropionu i plastrów z nikotyną zwiększało szansę trwałego porzucenie nałogu. Efekt leczniczy jest zależny od dawki leku. Najlepsze efekty obserwowano stosując 300 mg/dobę. Cytyzyna pozyskana z nasion złotokapu (2 preparaty w Polsce bez recepty, powinny być stosowane pod nadzorem lekarza) działa podobnie jak nikotyna i powoli wypiera nikotynę, konkurując z nią o te same receptory. Pozwala to na uzyskanie stopniowego zmniejszenia zależności organizmu od nikotyny i złagodzenia objawów abstynencji. Stopniowo zmniejsza zapotrzebowanie na nikotynę, tym samym stopniowo zmniejszamy liczbę wypalanych papierosów. Jednak dla osiągnięcia wyleczenia wymagana jest od osoby palącej silna wola pozbycia się nałogu. W naszej praktyce przestrzegamy zasady czterech „P”:
1 .Pytaj o nałóg każdego pacjenta.
2. Poradź każdemu, aby przestał palić.
3. Pomóż porzucić nałóg, wyznaczając lub przepisując odpowiednią terapię.
4. Powtarzaj swoje zalecenia przy okazji każdej wizyty kontrolnej.
Przy obecnym stanie wiedzy na temat następstw palenia tytoniu, nieudzielenie przez lekarza porady palącemu pacjentowi powinno być traktowane jako błąd w sztuce.